Cây năn – Năn bộp – Đọt năn – Hương vị quê hương

Hằng năm, khi cái nắng của mùa hè không còn gay gắt, đó chính là lúc miền Tây quê tôi vào mùa nước nổi. Nó như quy luật tự nhiên và lặng lẽ đi vào nhịp sống của người dân quê miền sông nước. Mùa nước nổi cũng đã trở thành mùa thương nhớ, đã đi vào tâm trí của người miền Tây. Riêng tôi, mỗi khi đến mùa này, tôi lại nhớ về những cánh đồng ngập nước mênh mông – nơi mà cây năn bộp đâm chồi vươn lên tìm sự sống.

Năn bộp lớn lên từ vùng đất phèn

Năn bộp (còn gọi là năn), cọng suôn, tròn to cỡ chiếc đũa bếp, màu nâu non, mọc vùng ruộng sâu nhiễm phèn bạc. Mỗi năm, cứ hễ mưa về là năn bộp mọc chen trong ruộng lúa, người ta phải nhổ loại cho lúa tươi xanh. Mùa năn chấm dứt theo những cơn mưa cuối cùng trong năm.

Năn bộp có cọng suôn dài, to bằng chiếc đũa ăn, có thể xào với nhiều loại thức ăn

Có ba phần trên thân cây năn bộp có thể được sử dụng để làm món ăn. Phổ thông nhất là “đọt năn”, thực chất là đoạn dài 5–10cm ở gần gố cmàu vàng nâu xỉn vì nhiễm phèn nhưng khi bóc ra lấy phần non thì có màu trắng ngà, nhẹ bỗng như xốp và dài chừng 3 tấc.

Năn bộp có cọng suôn dài, to bằng chiếc đũa ăn (trông giống như cọng hành), phần gốc phía bên ngoài màu vàng nâu vì bị nhiễm phèn, còn lớp nõn bên trong màu trắng ngà.

Sở dĩ, có tên gọi như thế vì khi ta dùng tay vỗ nhẹ vào cọng, năn sẽ phát ra tiếng kêu “bộp”, thật vui tai. Đọt năn bộp là loại rau sạch được mọi người ưa thích vì lạ miệng, giòn, có mùi thơm thoảng đặc trưng.

Năn bộp – Đặc sản dân gian

Trong ẩm thực mùa mưa ở miền Tây Nam Bộ, món năn bộp không thể không được nhắc đến như một đặc sản nổi tiếng. Đây là một loại thực phẩm lấy từ cây cỏ năn ngọt mọc hoang trên những cánh đồng ngập mặn ở Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau,…được thu hái và ăn sống như một loại rau hay chế biến nhiều món ăn.

Ngày xưa, bọn trẻ xóm tôi cứ đợi đến mùa mưa để được nghỉ học tắm mưa, ra đồng bắt ốc, cua và nhất là nhổ năn tượng. Năn tượng thuộc họ cỏ năn, nhưng thân to bằng ngón tay út của người lớn, rỗng ruột, phần góc non có vị ngọt, sống ở các vùng đất trũng ngập nước.

Cọng năn non và ngon nhất vào những ngày mưa tầm tã, bởi nước ngập sâu và nhiệt độ thấp nên phần non có thể ăn được nhiều hơn bình thường.

Năn bộp sau được tách vỏ

Sau ngày mưa, chúng tôi liền đi nhổ năn tượng về ăn. Chúng tôi vẫn hay gọi đùa nó là “món ăn đau lưng” vì để có 1 đĩa năn xào mỡ, xào dừa, xào tép hay làm gỏi thì phải ngồi lột vỏ mất một buổi. Có lẽ vì vậy mà món này hấp dẫn.

Nhưng tôi thích nhất là khi vừa nhổ cọng năn lên khỏi mặt nước là cầm lên tướt vỏ ăn ngấu nghiến. Nó ngọt, giòn và thơm ngon hơn lúc nào hết. Sau khi đã ăn no bụng tôi cắt bớt phần già phía trên và rễ bỏ đi, phần còn lại vác về nhà để bắt đầu “đau lưng” với nó.

Phải dùng cây tăm hoặc cái kim tây rọc một đường trên thân cọng năn rồi lột lớp vỏ già bao bên ngoài làm lộ ra phần thân bên trong trắng tươi có ánh vàng vàng, bóng lộn. Vì là loại rỗng ruột nên cả nhà ngồi quây quần cả buổi, được 1 rổ to nhưng khi chế biến xong thì chỉ còn 1 đĩa bé xíu.

Năn bộp và những cách chế biến độc đáo của người miền tây

Theo Đông y, năn có tính bình, hỗ trợ tỳ vị, có nhiều dinh dưỡng và chất sơ. Những gốc năn bóc tách hết vỏ vàng nâu bên ngoài lấy phần non màu trắng như trứng gà để làm rau ăn sống, trộn gỏi, xào, nấu canh, nhúng lẩu món nào cũng ngon đặc biệt.

Đơn giản nhất là dùng năn bộp chấm cá kho, thịt kho, xôm tụ hơn thì chấm mắm kho. Chiều mưa dầm dề, thưởng thức mắm kho mằn mặn tê lưỡi với vị ngọt giòn của năn bộp thì còn gì bằng.

Năn bộp ăn sống với cá chiên hoặc nướng

Đặc sắc và đúng điệu của món ngon là rau năn ăn sống với cá rô đồng rán giòn, cá lóc nướng trui hoặc cá trê nướng dầm nước mắm gừng thì tuyệt không gì bằng.

Năn bộp xào

Ngoài ra, năn bộp được dùng để xào thịt trâu, nghêu, hến, tép bạc, thịt chuột đồng… Để thưởng thức món mầm năn, người ta xào để to lửa, đảo nhanh cho mầm năn vừa chín tái thì khi ăn sẽ có độ giòn ngọt. 

Năn làm gỏi

• Món trước tiên là năn trộn gỏi với gà ta thả rong. Thịt gà ngọt thơm, còn rau năn ngọt thuần phác, càng ăn càng ghiền.

Năn chộn gỏi gà

• Năn bộp chộn gỏi tôm.
• Năn bộp nhúng lẩu.
• Năn bộp làm dưa (dưa năn)

Tham khảo thêm Video chi tiết về cây năn bộp